ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬ ‘ਚ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦੀਆਂ ਉੱਨਤ ਤਕਨੀਕਾਂ ਕਿਵੇਂ ਅਪਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ? ਕਿਹੜੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ‘ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ?

ਪੰਜਾਬ, ਜੋ ਕਿ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਕਣਕ ਅਤੇ ਝੋਨੇ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ‘ਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਨਵੇਂ ਅਤੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਤਰੀਕਿਆਂ ਦੀ ਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਇੱਕ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਧ ਰਿਹਾ ਖੇਤਰ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਇਸਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੱਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਦੇ ਖੇਤਰਾਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਹੋਏ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਗਤੀਸ਼ੀਲ ਕਿਸਾਨ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉੱਨਤ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਤਕਨੀਕਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਆਪਣੇ ਲਈ ਲਾਭ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਸਰੋਤ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਰਾਜ ਭਰ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਸਤਾ ਵੀ ਦਿਖਾਇਆ ਹੈ।

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸ਼ੁਭਾਨ ਦਾ ਵਸਨੀਕ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ‘ਚ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ ਚੰਗੇ ਮੁਨਾਫ਼ੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦਾ ਕਾਰਨ ਦੱਸਿਆ। ਉਸਨੇ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿਭਾਗ ਤੋਂ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦੀ ਸਹੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣਾ ਸਫ਼ਰ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਉਸਨੇ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸਹੀ ਤਕਨਾਲੋਜੀ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਖੇਤਰਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਸਮੁੰਦਰੀ ਸਬੰਧਤ ਕਾਰੋਬਾਰ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਅਨੁਕੂਲ ਹਾਲਾਤ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ:

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਲਈ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਨੂੰ ਚੁਣਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਸ ਖੇਤੀ ਲਈ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ‘ਚ ਖਾਰਾ ਜਾਂ ਲੂਣਾ ਪਾਣੀ ਉਪਲਬਧ ਹੈ, ਜੋ ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਢੁਕਵਾਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ, ਪਰ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਲਈ ਬਹੁਤ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਸਾਬਤ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਯੋਜਨਾਵਾਂ:

ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਇੱਕ ਮਹਿੰਗਾ ਉੱਦਮ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਕਾਰੋਬਾਰ ਲਈ ਢਾਈ ਏਕੜ ਜ਼ਮੀਨ ‘ਤੇ ਸਬਸਿਡੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਆਰਥਿਕ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਮੱਤਸਿਆ ਸੰਪਦਾ ਯੋਜਨਾ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ ਕ੍ਰੈਡਿਟ ਕਾਰਡ ਸਕੀਮਾਂ ਦਾ ਲਾਭ ਲਿਆ, ਜੋ ਨਵੇਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਹਾਰਾ ਹਨ।

ਤਕਨੀਕੀ ਲੋੜਾਂ:

ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਇੱਕ ਤਕਨੀਕੀ ਕਾਰੋਬਾਰ ਹੈ, ਜਿਸ ‘ਚ ਸਹੀ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

1. ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਅਤੇ ਜਾਣਕਾਰੀ:

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨਵੇਂ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੱਛੀ ਪਾਲਣ ਵਿਭਾਗ ਜਾਂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿਗਿਆਨ ਕੇਂਦਰਾਂ ਤੋਂ ਟ੍ਰੇਨਿੰਗ ਲੈਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ, ਹੈਚਰੀ, ਅਤੇ ਬੀਜ ਬਾਰੇ ਸਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

2. ਤਾਲਾਬ ਦਾ ਨਿਰਮਾਣ:

ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ 5 ਤੋਂ 6 ਫੁੱਟ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਝੀਂਗਾ ਦੇ ਵਾਧੇ ਲਈ ਖੇਤਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 28 ਡਿਗਰੀ ਤੋਂ 32 ਡਿਗਰੀ ਸੈਲਸੀਅਸ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਇਲਾਕਿਆਂ ਦੀ ਮਿੱਟੀ ‘ਚ ਪਾਣੀ ਦਾ ਰਿਸਾਵ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਰਿਸਾਵ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ, ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ 2.5 ਤੋਂ 3.0 ਮਿਲੀਮੀਟਰ ਮੋਟੀ ਪੌਲੀਥੀਨ ਸ਼ੀਟ ਨਾਲ ਢੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਕਨੀਕੀ ਲੋੜ ਹੈ।

3. ਲਾਗਤ:

1 ਏਕੜ ਤਾਲਾਬ ਬਣਾਉਣ ‘ਤੇ ਲਗਭਗ 8 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖਰਚਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ‘ਚ ਪੌਲੀਥੀਨ ਸ਼ੀਟ, ਨਲਕੂਪ ਦੀ ਬੋਰਿੰਗ, ਬਿਜਲੀ ਦਾ ਕੁਨੈਕਸ਼ਨ, ਏਰੀਏਟਰ, ਜਲ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਦੀ ਮਿੰਨੀ ਕਿੱਟ ਅਤੇ ਹੋਰ ਉਪਕਰਨ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਮੱਛੀ ਪਾਲਕਾਂ ਨੂੰ ਅਵਤਾਰ 1 ਏਕੜ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਬੀਜ ਦਾ ਚੋਣ

1. ਝੀਂਗਾ ਦੇ ਬੀਜ:

ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਲਈ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਮਾਰਚ-ਅਪ੍ਰੈਲ ਤੱਕ ਤਿਆਰ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਐਕਵਾਕਲਚਰ ਅਥਾਰਟੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਵਾਨਿਤ ‘ਲਿਟੋਪੀਨਿਅਸ ਵੈਨਨਾਮੀ’ ਝੀਂਗਾ ਦੇ ਬੀਜਾਂ ਦੀ ਚੋਣ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਮਰੀਕੀ ਮੂਲ ਦਾ ਝੀਂਗਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਤੋਂ ਨਿਰਯਾਤ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਝੀਂਗੇ ‘ਚ ਲਗਭਗ 80% ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਝੀਂਗਾ ਦਾ ਬੀਜ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ 7 ਪੀ.ਐੱਲ. ਅਤੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 12 ਪੀ.ਐੱਲ. ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਤਾਲਾਬ ‘ਚ ਪ੍ਰਤੀ ਵਰਗ ਫੁੱਟ ਵਿੱਚ 30 ਤੋਂ 50 ਝੀਂਗਾ ਬੀਜ ਰੱਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

2. ਝੀਂਗਾ ਲਈ ਖੁਰਾਕ:

ਝੀਂਗਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਭੋਜਨ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੋਂ ਪਾਣੀ ‘ਚ ਜਲਦੀ ਨਾ ਘੁਲੇ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਫੀਡ ਦਿਨ ‘ਚ 4 ਵਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫੀਡ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸੋਇਆਬੀਨ ਤੋਂ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਫੀਡ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਲਈ 30 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਚੈਕਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇੱਕ ਉਤਪਾਦਨ ਚੱਕਰ ਲਈ ਲਗਭਗ 4 ਤੋਂ 6 ਕੁਇੰਟਲ ਫੀਡ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

3. ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਇਲਾਜ:

ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ‘ਚ ‘ਵਾਈਟ ਪੀਕਲ’ ਵਰਗੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਆ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਖਾਣ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਝੀਂਗਾ ਨੂੰ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਰੋਕਣ ਲਈ ਤਾਲਾਬ ਦੀ ਨਿਯਮਤ ਸਫ਼ਾਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਬੈਕਟੀਰੀਆ ਦੀ ਪਛਾਣ ਮੱਛੀ ਦੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਦੇ ਖੁਰਦਰਾ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਉਤਪਾਦਨ ਚੱਕਰ ਅਤੇ ਮੰਡੀਕਰਨ

1. ਉਤਪਾਦਨ ਚੱਕਰ:

ਸਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਾਲ, ਝੀਂਗਾ 100 ਤੋਂ 120 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲਗਭਗ 20 ਗ੍ਰਾਮ ਵਜ਼ਨ ਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦਾ ਕੁੱਲ ਸਮਾਂ 5 ਤੋਂ 6 ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਝੀਂਗਾ ਨੂੰ ਤਾਲਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਾਸਟ ਨੈੱਟ ਰਾਹੀਂ ਸੈਂਪਲ ਲੈ ਕੇ ਚੈੱਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਹ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਚ ਭੇਜਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਝੀਂਗਾ ਕੱਢਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕੈਂਚੁਲੀ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਤੋਂ 7 ਤੋਂ 8 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।

2. ਝੀਂਗਾ ਕੱਢਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ:

ਉਤਪਾਦਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਮੁੱਖ ਤਰੀਕੇ ਹਨ, ਪਹਿਲਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਤਾਲਾਬ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਕਾਉਣਾ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ਡੋਲ ਜਾਲ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਝੀਂਗਾ ਫੜਨਾ।

3. ਬਾਜ਼ਾਰ ਅਤੇ ਮੁਨਾਫ਼ਾ:

ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਕ ਨੂੰ ਉਤਪਾਦ ਕੱਢਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਜ਼ਾਰ ਦਾ ਭਾਅ ਜ਼ਰੂਰ ਪਤਾ ਕਰ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਬਾਜ਼ਾਰ ‘ਚ 25 ਗ੍ਰਾਮ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਜ਼ਨ ਵਾਲੇ ਝੀਂਗੇ ਦੀ ਮੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। 40 ਗ੍ਰਾਮ ਵਜ਼ਨ ਦੇ ਝੀਂਗੇ ਦਾ ਰੇਟ ਲਗਭਗ 250 ਤੋਂ 300 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਊਂਟ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। 30 ਗ੍ਰਾਮ ਵਜ਼ਨ ਦੇ ਝੀਂਗੇ ਦਾ ਰੇਟ 350 ਤੋਂ 450 ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਕਾਊਂਟ ਤੱਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਸਾਬਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਵਿੱਚ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਸੰਭਵ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਵੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਖਾਰੀ ਜ਼ਮੀਨ ਰਵਾਇਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਲਈ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਝੀਂਗਾ ਪਾਲਣ ਵਰਗੇ ਉੱਨਤ ਕਾਰੋਬਾਰ ਇਸਨੂੰ ਆਮਦਨ ਦਾ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਰੋਤ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਸ ਨੇ ਸਹੀ ਤਕਨੀਕ, ਸਰਕਾਰੀ ਸਹਾਇਤਾ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਲਗਨ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਆਰਥਿਕ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਦਾ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਮਾਡਲ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਹ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਰਵਾਇਤੀ ਚੱਕਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਨਵੇਂ ਖੇਤਰਾਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਨ।