ਕਾਲੌਂਜੀ (ਮੰਗਰੈਲ, ਕਾਲਾ ਜੀਰਾ) ਦੀ ਖੇਤੀ

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੀ ਖੇਤੀ ਇੱਕ ਐਸੀ ਫਸਲ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨਕਦੀ ਫਸਲ, ਔਸ਼ਧੀ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਮਸਾਲੇ ਉਤਪਾਦਨ ਤਿੰਨਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਹਨ। ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੇ ਬੀਜ ਕਾਲੇ ਰੰਗ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਹਲਕੇ ਕਰਵੇ ਤੇ ਤਿੱਖੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਵਾਈਆਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਕਾਲੌਂਜੀ ਨੂੰ ਨਾਨ, ਰੋਟੀ, ਕੇਕ ਅਤੇ ਅਚਾਰ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸੁਆਦਿਸ਼ਟ ਅਤੇ ਸੁਗੰਧਿਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਯੁਰਵੇਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਚਿਕਿਤਸਾ ਪ੍ਰਣਾਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਔਸ਼ਧੀ ਫਸਲ ਹੈ।

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦਾ ਉਪਯੋਗ

• ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਕਈ ਦਵਾਈਆਂ ਬਣਦੀਆਂ ਹਨ।

• ਇਸ ਦੇ ਬੀਜ ਸੁਗੰਧ ਲਈ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

• ਕਾਲੌਂਜੀ ਦਾ ਤੇਲ ਗੰਜੇਪਨ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਲਾਭਕਾਰੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

• ਪਾਲਸੀ, ਮਾਈਗ੍ਰੇਨ, ਖਾਂਸੀ, ਬੁਖ਼ਾਰ, ਪੀਲੀਆ ਆਦਿ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਸੇਵਨ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ।

• ਕਾਲੌਂਜੀ ਕੀੜੇ ਮਾਰਣ ਵਾਲੀ, ਉਤੇਜਕ ਅਤੇ ਐਂਟੀ-ਕੈਂਸਰ ਦਵਾਈ ਵਜੋਂ ਵੀ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

• ਇਸ ਦੇ ਸੁਗੰਧਿਤ ਤੇਲ ਵਿੱਚ ਫੈਟੀ ਐਸਿਡ (ਪਾਲਮਿਟਿਕ, ਓਲੇਇਕ, ਲਿਨੋਲੇਨਿਕ ਆਦਿ) ਤੇ ਹੋਰ ਤੱਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਪੋਸ਼ਣ ਤੱਤ:
ਕਾਲੌਂਜੀ ਵਿੱਚ ਕਰੀਬ 35% ਕਾਰਬੋਹਾਈਡਰੇਟ, 21% ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਅਤੇ 35–38% ਫੈਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਤੇਲ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਬਿਮਾਰੀਆਂ, ਕੈਂਸਰ, ਸ਼ੂਗਰ, ਪਿੱਠ ਦਰਦ ਤੇ ਪੱਥਰੀ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਾਸਮੈਟਿਕਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੀ ਖੇਤੀ

ਕਾਲੌਂਜੀ ਰਬੀ ਫਸਲ ਹੈ। ਉੱਤਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਗਰਮੀ-ਸਰਦੀ ਮਿਲਿਆ-ਜੁਲਿਆ ਮੌਸਮ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਲਈ ਉਚਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ, ਹਿਮਾਚਲ, ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼, ਬਿਹਾਰ, ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਸਾਮ ਤੱਕ ਇਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਪੌਧਾ ਇੱਕ ਤੋਂ ਦੋ ਫੁੱਟ ਉੱਚਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਫਲ ਗੋਲ ਤੇ ਕਾਲੇ ਤਿਕੋਨੇ ਬੀਜਾਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੀ ਮੰਗ ਅਤੇ ਵਿਕਰੀ

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੀ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਵੱਧ ਮੰਗ ਹੈ। ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਰੇਟ ਲਗਭਗ ₹20,000 ਪ੍ਰਤੀ ਕਿੰਟਲ ਤੱਕ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਮਸਾਲਾ ਕੰਪਨੀਆਂ ਇਸ ਦੀ ਕਾਨਟ੍ਰੈਕਟ ਫਾਰਮਿੰਗ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਮੌਸਮ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ

• ਬੀਜ ਬੀਜਣ ਦਾ ਸਮਾਂ: ਮੱਧ ਅਕਤੂਬਰ ਤੋਂ ਮੱਧ ਨਵੰਬਰ

• ਅੰਕੁਰਣ ਲਈ ਸਧਾਰਣ ਤਾਪਮਾਨ, ਵਾਧੇ ਲਈ ਸਰਦੀ ਕਰੀਬ 18°C ਅਤੇ ਪੱਕਣ ਸਮੇਂ ਗਰਮੀ ਕਰੀਬ 30°C ਵਧੀਆ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

• ਮਿੱਟੀ: ਦੋਅਬੀ ਜਾਂ ਬਲੋਈ-ਦੋਅਬੀ, ਜਿਹੜੀ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੋਵੇ। pH 5 ਤੋਂ 8।

• ਪੱਥਰੀਲੀ ਮਿੱਟੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ। ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਨਿਕਾਸ ਹੋਣੀ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੈ।

ਸੁਧਰੇ ਹੋਏ ਕਿਸਮਾਂ ਅਤੇ ਉਪਜ

ਮੁੱਖ ਕਿਸਮਾਂ: ਅਜਮੇਰ ਕਾਲੌਂਜੀ-20, AN-1, ਆਜ਼ਾਦ ਕਾਲੌਂਜੀ, ਰਾਜੇਂਦਰਾ ਸ਼ਿਆਮਾ, ਪੰਤ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾ, NS-44, NS-32, ਕਾਲਾਜੀਰਾ।

• ਪੱਕਣ ਦਾ ਸਮਾਂ: 140–160 ਦਿਨ

• ਉਪਜ: 8–12 ਕਿੰਟਲ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ

ਖੇਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ

• ਖੇਤੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕਰਵਾਓ।

• ਜੇਕਰ ਜੈਵਿਕ ਤੱਤ ਘੱਟ ਹਨ ਤਾਂ ਗੋਬਰ ਖਾਦ, ਕੰਪੋਸਟ ਜਾਂ NPK ਵਰਤੋ।

• 2–3 ਹਲ ਚਲਾਕੇ ਮਿੱਟੀ ਭੁਰਭੁਰੀ ਕਰਕੇ ਖੇਤ ਸਮਾਨ ਕਰੋ।

ਬੀਜ ਬੋਈ ਅਤੇ ਸਿੰਚਾਈ

• ਬੀਜ ਬੋਣ ਦਾ ਢੰਗ: ਛਿੜਕਾਅ ਪ੍ਰਣਾਲੀ

• ਬੀਜ ਦਰ: 5–7 ਕਿਲੋ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ

• ਬੀਜ ਇਲਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

• ਬੀਜਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹਲਕੀ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ।

• ਬੀਜ 10 ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਕੁਰਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

• ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਤੇ ਨਮੀ ਦੇਖ ਕੇ ਸਿੰਚਾਈ ਕਰੋ।

• 2–3 ਨਿਰਾਈਆਂ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਖੇਤ ਖਰਪਤਵਾਰ ਤੋਂ ਸਾਫ ਰਹੇ।

ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਾਅ

• ਕਾਲੌਂਜੀ ‘ਤੇ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਘੱਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕਈ ਵਾਰ ਕਟੂਆ ਕੀੜਾ ਅਤੇ ਜੜਾਂ ਸੜਨ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

• ਬਿਮਾਰ ਪੌਧਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜੜਾਂ ‘ਤੇ ਕਲੋਰੋਪਾਈਰੀਫਾਸ ਛਿੜਕੋ ਜਾਂ ਬਿਮਾਰ ਪੌਧਿਆਂ ਨੂੰ ਉਖਾੜ ਕੇ ਨਸ਼ਟ ਕਰੋ।

• ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਖੜ੍ਹਾ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿਓ।

ਕਾਲੌਂਜੀ ਦੀ ਕਟਾਈ

ਜਦੋਂ ਫਸਲ ਦੇ ਪੱਤੇ ਪੀਲੇ ਹੋਣ ਲੱਗਣ, ਤਾਂ ਪੌਧਿਆਂ ਨੂੰ ਜੜਾਂ ਸਮੇਤ ਉਖਾੜ ਕੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਸੁੱਕਣ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿਓ। ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁੱਕਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਾਠੀਆਂ ਨਾਲ ਕੁੱਟ ਕੇ ਜਾਂ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਬੀਜ ਨਿਕਾਲੋ। ਫਿਰ ਉਤਪਾਦ ਨੂੰ ਬੋਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਰ ਕੇ ਮਾਰਕੀਟ ਵਿੱਚ ਵੇਚਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ

ਜੇ ਕਿਸਾਨ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਸੰਬੰਧੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਫੋਨ/ਵਟਸਐਪ ਨੰਬਰ 9599273766 ‘ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ “[email protected]” ‘ਤੇ ਈਮੇਲ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸੁਨੇਹਾ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਵਾਂਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੱਗੇ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ਹਾਲ।