ਪਰਾਲੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਫਸਲਾਂ ਲਈ ਕਿੰਨੀ ਵਰਦਾਨ ਹੈ?

ਹਰ ਸਾਲ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨ ਕਾਰਨ ਹਵਾ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵੱਧ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਅਗਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਬਿਜਾਈ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਕੇ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਦੇ ਹਨ। ਪਰਾਲੀ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਧਾਨ ਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਬਚੇ ਹੋਏ ਠੂਠ ਅਤੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੀ ਬਿਜਾਈ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਨਾ ਲਾਜ਼ਮੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਵੀ ਇੱਕ ਗੰਭੀਰ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਨਵੇਂ–ਨਵੇਂ ਖੋਜ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਹੀ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਤੋਂ ਬਚਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਕਈ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪਰਾਲੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲੇ। ਇਹ ਖਾਦ ਬਣਾਉਣ, ਜੈਵਿਕ ਖੇਤੀ ਅਤੇ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਪਰਾਲੀ ਤੋਂ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ

ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਜੈਵਿਕ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਨੁਸੰਧਾਨ ਸੰਸਥਾਨ, ਨਵੀਂ ਦਿੱਲੀ ਨੇ ਕੰਪੋਸਟਿੰਗ ਲਈ ਏਰੋਜੈਨਿਕ ਤਰੀਕਾ ਵਿਕਸਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀ ਮਸ਼ੀਨ ਨਾਲ ਕੂੜੇ ਦੇ ਢੇਰ ਨੂੰ ਪਲਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉੱਚ ਗਤੀ ਵਾਲੀ ਜੈਵਿਕ ਗਲਣ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਹਵਾ ਦੀ ਆਵਾਜਾਈ ਰਾਹੀਂ ਜਲਦੀ ਖਾਦ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਨੂੰ ਪਲਟਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇਸਨੂੰ 3-4 ਵਾਰ ਪਲਟਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਖਾਦ 3-4 ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦਾ ਰੰਗ ਚਾਹ ਪੱਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਵੀ ਸੁਧਰਦੀ ਹੈ।

ਸੰਰਕਸ਼ਣ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੋਂ

ਲਗਭਗ 30 ਫ਼ੀਸਦੀ ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਸੰਰਕਸ਼ਣ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਖੇਤੀ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੀ ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ’ਤੇ ਫੈਲਾ ਕੇ ਜੁੱਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੁਪਰ ਫਾਸਫੇਟ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਘੁਲਾਟ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਪੋਸ਼ਕ ਤੱਤ ਵੱਧਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਖੋਜਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸਾਬਤ ਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿ ਗੰਨੇ ਦੇ ਪੱਤੇ, ਕਪਾਹ ਦੀਆਂ ਡੰਡੀਆਂ, ਗੰਹੂ ਅਤੇ ਧਾਨ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੱਦ ਤੱਕ ਰੀਸਾਈਕਲ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊ ਸ਼ਕਤੀ ਵੱਧਦੀ ਹੈ।

ਖੁੰਭ ਉਤਪਾਦਨ

ਧਾਨ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਗੰਹੂ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਖੁੰਭ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੁੰਭ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ’ਤੇ ਉਗਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਖੁੰਭ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ ਇਸਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਨ ਦੀ ਵੱਡੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਵਰਤੋਂ

ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਵਰਤੋਂ ਨਾਲ 17,000 ਮੇਗਾਵਾਟ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਿਜਲੀ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਾਇਓਮਾਸ ਪਾਵਰ ਲਿਮਿਟੇਡ ਨੇ ਧਾਨ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ’ਤੇ ਚਲਣ ਵਾਲਾ ਬਿਜਲੀ ਘਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਕੰਪਨੀ ਪਟਿਆਲਾ ਵਿੱਚ 12 ਮੇਗਾਵਾਟ ਦਾ ਪਲਾਂਟ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਅਤੇ ਗੰਨੇ ਦਾ ਰਸ ਊਰਜਾ ਉਤਪਾਦਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਗਜ਼ ਉਦਯੋਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਰਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਮਲਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤੋਂ

ਫ਼ਸਲੀ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਖਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਜਾਂ ਫ਼ਸਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮਲਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਖੜੀ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਪੌਦੇ 8-10 ਸੈ.ਮੀ. ਉਚਾਈ ਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਸ ਵੇਲੇ ਪਰਾਲੀ ਵਰਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਪੌਧਿਆਂ ਦੇ ਕਤਾਰਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫੈਲਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਹੈਕਟੇਅਰ 4 ਟਨ ਪਰਾਲੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੈ। ਧਾਨ, ਗੰਹੂ, ਜੌਂ, ਜਵਾਰ, ਬਾਜਰਾ ਆਦਿ ਦੀ ਪਰਾਲੀ ਅਤੇ ਮੱਕੀ, ਅਰਹਰ, ਨਾਰੀਅਲ, ਕੇਲਾ ਦੇ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤੇ, ਸੁੱਕੀ ਘਾਹ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੀ ਮਲਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮਲਚ ਦੇ ਲਾਭ

ਪਰਾਲੀ ਨੂੰ ਮਲਚ ਵਜੋਂ ਵਰਤਣ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਫ਼ਸਲ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬਾਫ਼ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਘਾਹ–ਫੂਸ (ਵੀਡਸ) ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਤੁਲਿਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਲਚ ਵਜੋਂ ਅਵਸ਼ੇਸ਼ ਵਰਤਣ ਨਾਲ ਧੁੱਪ ਸਿੱਧੇ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਨਮੀ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਫ਼ਸਲਾਂ ਦੇ ਪੌਦੇ ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ ਵਧਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਪਾਣੀ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਵਧਦੀ ਹੈ।

📞 ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: ਜੇ ਕਿਸਾਨ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਜਾਂ ਅਨੁਭਵ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਨੂੰ 9599273766 ’ਤੇ ਕਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ [email protected] ’ਤੇ ਈਮੇਲ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਆਪਣੀ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਭੇਜ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਕਿਸਾਨ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਵਾਂਗੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਅੱਗੇ ਵਧੇਗਾ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਹੋਵੇਗਾ।